آزمایش NIPT چیست؟
آزمایش nipt – به‌طورکلی تمرکز برنامه‌های غربالگری دوران بارداری برروی تشخیص سندرم داون، (1)NTDs و دو آنوپلوئیدی اتوزومال دیگر که کمتر شایع هستند یعنی تریزومی 18 (سندرم ادوارد) وتریزومی 13(سندرمPatau) است. سندرم داون یا تریزومی 21 شایع ترین آنوپلوئیدی درانسان با شیوع تقریباً 1 در 800 است. 70 درصد ناهنجاری های مادرزادی سندرمیک شامل تریزومی T21، T18 یا T13 و 10 درصد این ناهنجاری ها شامل سندرم ترنر( مونوزومی X) می باشند.
ریسک ابتلا جنین به سندرم داون با افزایش سن زیاد می شود، به طوری که یک خانم 45 ساله دارای ریسک 1 به 35 است. امروزه پيشرفت های علم پزشکی درمان اکثر مشکلات مبتلایان به این سندرم را امکان پذير ساخته است، به گونه ای که افراد با سندرم داون تا سنين بالا (حدود 55 سالگی) می‌توانند زندگی کنند.
در آزمایش nipt تریزومی های 18 و 13 نیز مانند سندرم داون در سه ماهه اول و دوم شایع تر از موقع زایمان بوده و به میزان زیادی سقط خود به خودی در آنها اتفاق می افتد. مبتلایان به تریزومی 18 و 13 دارای عمرکوتاه مدتی بوده و فقط 5 تا 10 درصد آنها تا یک سالگی زنده می مانند.
درطی دو دهه اخیر روشهای مختلفی شامل اندازه گیری مارکرهای شیمیایی و پارامترهای سونوگرافی و همچنین ترکیب این دو باهم، برای غربالگری سندرم داون ابداع شده است، اما به علت اشکالات موجود دراین روش‌ها، دانشمندان همیشه به دنبال یافتن روش‌هایی بهتر بودند.
بزرگترين ايراد در روشهای سنتی غربالگری، درصد بالای نتايج مثبت و منفی کاذب و در تست‌های تأئيدی احتمال سقط جنين به علت تهاجمی بودن روش نمونه‌گيری است.
درروش NIPT بدون نياز به سلول‌های بافت جفت (3)(CVS) يا نمونه‌گيری از مايع آمنيوتيک (آمنيوسنتز)، ازچند ميلي ليتر خون وريدی مادر استفاده شده و درصد موارد مثبت و منفی کاذب نيز به ميزان کمتر از 1 درصد کاهش می‌يابد.
بزرگترين ايراد روشهای سنتی غربالگری، درصد بالای نتايج مثبت و منفی کاذب است.
درسال 1997 دانشمندان به وجودDNA جنین درخون زنان باردارپی بردند. این کشف مهم که با ردیابی قسمت‌هایی ازکروموزم Y جنین درسرم مادرتوسط Dennis Lo صورت گرفت، اساسی شد برای ظهور روشهای غیرتهاجمی تشخیص آنوپلوئیدی‌ها در دوران بارداری. اصـول این روش برپایه اندازه گیریDNA آزاد در پلاسمای مادر (cell free DNA) است که ازسلول‌های جفت آزاد می شوند. صاحب نظران، این کشف را انقلابی در علوم پرناتولوژی دانسته و پیشبینی میکنند که درآینده نزدیک با ارزان تر شدن این تستها جایگزین روشهای رایج غربالگری گردد.
روش مولکولی غیرتهاجمی تشخیص آنوپلوئیدی ها
در آزمایشNIPT ابتدا پس از استخراج DNA آزاد در پلاسمای مادر که شامل فراگمنت های DNA جنین و DNA مادر است با استفاده از آخرین توالی یاب های نسل جدید Next Generation sequencing تعیین توالی شده سپس با استفاده از محاسبات و نقشه برداری‌های بیوانفورماتیک تعداد کروموزم‌های جنین محاسبه می‌شود. البته برای افزایش کارایی تست، بهتر است از روش هایی که Whole Genome Sequencing را به کار می برند استفاده شود. این روش اطلاعات مفید تری برای آنالیز نهایی در اختیار می گذارد به طوریکه با حفظ صحت ، به عمق کمتری از خوانش، حدود یک سوم سایر روش ها، نیاز است. همچنین در پروتکل هایی که در آن PCR انجام نمی شود، ریسک های مرتبط باamplification و زمان آماده سازی نمونه کاهش می یابد.
باید توجه داشت که نیمه عمر DNA جنین که وارد خون مادر می شود بسیار کوتاه بوده و درکمتر از 2 ساعت بعد از تولد از خون مادر محو می‌گردد، بنابراین بارداری‌های قبلی اختلالی درنتیجه تست ندارد. برای جلوگیری از کاهش میزان DNA، خون مادر در لوله‌های حاوی ماده مخصوصی گرفته می‌شود که مقدار DNA را ثابت نگه می‌دارد.
باید توجه داشت که هنوز در مورد کسانی که نتیجه تست cell free DNA آنها مثبت (پرخطر) می‌شود باید تست تأییدی مانند CVS یا آمنیوسنتز انجام شود، ولی با توجه به درصد مثبت کاذب بسیار پایین، تعداد مواردی که نیاز به این کار می‌باشد بسیار اندک خواهد بود.
مزایای تست:
- غیرتهاجمی بودن، برای انجام آزمایش فقط به چندمیلی لیتر از خون مادر احتیاج است.
- حساسیت وصحت بالا، مطالعات بر روی جمعیت‌های بزرگ ویژگی و حساسیت بیشتر از 99 درصد را نشان داده است.
- تشخیص زود هنگام، آزمایش ازهفته دهم بارداری قابل انجام بوده و این زمان به تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کند.
با توجه به بررسی کروموزم های جنسی X و Y در این آزمایش، جنسیت جنین هم با حساسیت حدود 98 درصد قابل تشخیص است.
اگرچه تا سال 2013 اکثر تحقیقات بر روی مفید بودن این تست در مورد بارداری‌های پرخطر انجام گرفته ولی در سال 2014 دو مرکز بسیار معتبر یعنی کالج ژنتیک پزشکی امریکا (4)(ACMG) و کالج سلطنتی بیماری‌های زنان و زایمان (5)(RCOG) و همچنین پروفسور Kypros Nicolaides کاربرد NIPT را به عنوان یک تست غربالگری با حساسیت بالا پیشنهاد کرده‌اند. انجمن متخصصین زنان و زایمان امریکا ACOG و انجمن بین المللی تشخیص پیش از تولد ISPD به همراه گروه های دیگری از متخصصین، معتقدند که انجام NIPT یکی از انتخاب های در دسترس برای همه زنان است.
مواردکاربرد:
- خانم های بارداری که نتیجه تست غربالگری آنها مثبت شده است.
- زنان با سن بیشتر از 35 سال
- زنان بارداری که در بررسی های سونوگرافی پرخطر تشخیص داده شده اند.
- کسانی که سابقه قبلی حاملگی با اختلالات کروموزومی دارند.
- فردی که از طریق IVF باردار شده و یا قبلا سقط جنین تکراری داشته است.
* به عنوان یک تست غربالگری باقدرت تشخیص بسیار بالا، برای کسانی که نمی‌خواهند میزان ریسک منفی کاذب، در روشهای رایج غربالگری را بپذیرند.
* یک انتخاب به عنوان یک تست تأییدی برای زنانی که قادر به پذیرش خطر روشهای تهاجمی نیستند، و یا از نحوه نمونه‌گیری در روشهای تهاجمی وحشت دارند.
* یک انتخاب برای مواردی که کشت سلولی با شکست مواجه می‌شود.
پیشنهادات:
- خانم‌های باردار باید قبل از تصمیم‌گیری در مورد انتخاب روش مورد استفاده برای غربالگری و یا تأیید نتیجه مثبت (پرخطر) در روشهای رایج غربالگری، مورد مشاوره قرار گرفته و از مزایا و معایب همه روشهای موجود مطلع گردند.
- کاربرد این تست برای کسانیکه از نحوه نمونه گیری روشهای تهاجمی وحشت دارند.
- انجام آزمایش nipt برای زنانی که نمی توانند خطر سقط در روشهای تهاجمی را بپذیرند مانند زنانی که پس از درمان‌های طولانی و پرهزینه و یا در سنین بالا باردار شده‌اند.
پانوشت 1. Neural Tube Defects 2. Basic Pair 3. Chorionic Villus Sampling 4. American College of Medical Genetics and Genomics 5. Royal College of Obstetrics & Gynecology 6. Alpha Feto Protein 7. American Collage of medical Genetic and Genomics 8. Royal Collage of Obstetrics & Gynecology